Engvangin nge Social Media zirtirna pek kan ngaih tak mai ni ang? A hnuaia pont hrang hrangte hi Social Media inzirtir kan mamawh chhan thenkhat an ni ang:
MEDIA : Tun thlenga Media lama thawk kan sawi chuan PRESS mite hi a langsarber pawl an la ni awm a sin. Tin, TV Network lama thawk te pawh an langsar viau ta mai. TV ah NEWS kan thlir nasa in heng atang hian khawvel hmun hrang hranga thil thlengte kan lo hria in, a thla kan lo en theih phah thin a. Media lama thawktu te thawhrah nitin kan seng thin a nih hi. An chhuanawm hle mai.
Media chi hrang hrang a awm a: New Paper/Magazines, Radio leh Television, Internet leh thildangte hi Media kan hmuh theih kangsar te an ni. Media lam a thawktu te hi ram hrang hrang, hmun hrang hrang tlawh kual reng an nih avangin mi hriat an hlawh em em a, heng vangte pawh hi a niang mitam takin Media mi nih kan chak thin a ni. Eizawnna tha tak leh hna zahawm tak a nih bawk avangin Media lama eizawng tur hian University lamah kumtin a sang tel an inziaklut thin a ni.
Media khawvela eizawng tur leh hnathawk tur erawh chuan awlsam taka zuanlu ve theih erawh a ni hauh lo. Mipui rawngbawlna tur a nih avangin tehna hrang hrang a tam in, Media miten an tih tur leh an tihloh turte nasa taka zir ngai erawh a ni. MEDIA mi ni tur hian thil pawimawh em em 5-a awm a, chungte chu in sawi dawn the ang:
Five Core Principles of Journalism
1. Truth and Accuracy
Journalists cannot always guarantee ‘truth’, but getting the facts right is the cardinal principle of journalism. We should always strive for accuracy, give all the relevant facts we have and ensure that they have been checked. When we cannot corroborate information we should say so.
2. Independence
Journalists must be independent voices; we should not act, formally or informally, on behalf of special interests whether political, corporate or cultural. We should declare to our editors – or the audience – any of our political affiliations, financial arrangements or other personal information that might constitute a conflict of interest.
3. Fairness and Impartiality
Most stories have at least two sides. While there is no obligation to present every side in every piece, stories should be balanced and add context. Objectivity is not always possible, and may not always be desirable (in the face for example of brutality or inhumanity), but impartial reporting builds trust and confidence.
4. Humanity
Journalists should do no harm. What we publish or broadcast may be hurtful, but we should be aware of the impact of our words and images on the lives of others.
5. Accountability
A sure sign of professionalism and responsible journalism is the ability to hold ourselves accountable. When we commit errors we must correct them and our expressions of regret must be sincere not cynical. We listen to the concerns of our audience. We may not change what readers write or say but we will always provide remedies when we are unfair.
1. Technology-in professional thil vantlang hnenah a pe: Media thil hi mi bik, journalist lam hna thawkte tih tur anga ngaih a ni ṭhin a. Tunah chuan thiamthil thar lo awm zel avangin chu tihphung chu a lo inthlak a. WhatsApp: hi kum 6 kalta Jan 2010-a inṭan chauh a ni a, Tunah hian Whatsapp hmang 1.5 billion zet an awm tawh a ni. Kan vaiin publisher, broadcaster, promoter, advertiser, kan lo ni thei ta. Media ethics, professional journalist-te chauh hriat leh hman tur anga ngaihte kha, kan zavaia kutah a lo awm ta mai si a, Hei hian khawvel pum awmphung a thlak a.
2. Do lovin Chhawr rawh: Hmanrua leh thiamthilte hi Pathianin mihring hnena a pek a ni a. Do lovin chhawr tum zawk tur a ni. Social media hi Islamic State leh Kristiante leh Neih inang inkawp pawlte nen kan inṭawm vek a. Chhawr ṭangkai ber nih tum mai hi Kristiante tih tur a ni.
3. A ṭhatna: Sawi ngai lovin kan hre sa awm e. Hriatna (Chanchin thar, hriatthiamna, ngaihdan) min pe a, thil min zirtir a, chhinchhiah, dahṭhat, changthlan, reference tur min pe a. Nupui pasal zawnna leh counselling hmanrua a ni a, Rang leh man tlawm taka inpawhna a ni a. Khawtlang chhungkua, kohhran, pawl leh ṭhianzaho insuihkhawmna remchang a ni a, ṭanpui ngaite ṭanpuina hna tam tak social media hmang a hlenchhuah a ni.
ATHAT LOH NA TE:-
A ṭhat lai vekin Setanan thiam takin a ram laknan a hmang mek a. Chungte chu kan sawi dawn a ni.
- Atchilh Natna: A ṭhat avang tak hian ṭhenkhatin an uar ta lutuk a, a tel lova famkim lo ni hiala inhriatna an nei a. An thu chhuah lo ngaihventu an awm rualin milar nia inhriatna an nei a, an chapo ṭhin. Mi aia fing, bengvar, sawi thiam, anga lan tumna leh ni tak taka inhriatna kan buaipui hle. Pathian aw leh an awmna hmuna thil tak tak aiin, khawl kawchhung khawvel (virtual world) ah an cheng a, ramhmangaihna leh ram veina nei lovin ho takin an nung thei a ni.
Mizoram hi piangthar lemchang tamna tam a ni. Social media hi chhungrila ṭhatna awm si lova ṭha lem chan ti awlsam lehzualtu atan Setanan remchangah a hmang mek a ni tih i hria ang u.
- Relations tibuai: Thuruk sawi a awl a, inkhalh fal a awl a, inngaizawngte leh nupa te mai ni lovin uirena hmanrua a ni thei a, mi mal, chhungkua kohhran leh khawtlang a tibuai ve thei a ni.
- Sum senral a tam: A pawisa zawngin kan hek phah hle. A man to leh ṭha kher neih kan tum hi thil ṭul lo tak a ni. Pen neih ṭhat vangin tumah kan inngaisang chuang lo ang velah hian i ngai ang u. Leisak ni lova mahni sum ngeia lei te hi a chhuanawm bik a nia. Tin, kan top-up-na hi tu sum nge? Kan phone thlabi senso nge tam kan faith promise? Kan senral leh kan hmanna hi a inman tak tak em? Hriatna kan dawn leh kan sum sen hi a inman tak tak em? Inenfiah a hun hle. Company te hian mipui min inchuh a, a free an tih hian a free tak tak lo. Kan rilru leh kan hun min khawhralsak a ni. Nasa takin ralchah dawrah thil kan chah a. Mamawh ni lovin kan duhzawngah kan buai a, Mizoram ṭhalaite hian Kohhrana sum lut tur tamtak hetah hian kan khawhral mek a ni.
Kan hun kan tihek nasa hle bawk. Hnathawhna, eizawnna, lehkha zirna, lehkhabu chhiarna leh chhungkaw inkawmhona hun kan tihek a, thil ṭul lo kan post hian a lo chhiartute hun kan tihheksak bawk.
- Awlsamna Natna: Tun hma lam kha chuan Kohhran bial khat te hi chanchinbu semin kan kal chhuak a. Tualchhung/Veng te pawh kan intlawhpawh tha viau thin. Tunah chuan, heng hmanraw hrang hrang avang hian, ṭhalaiten a taka inpan kan harsat tial tial a. Khawhar inah te, thlan laihnaah te kan zelthel phah. Phone hmanga chinfel theih loh chu “A ngaihna awm lo!” kan ti zel dawn a nih chuan phone hi min tichaklotu a ni zawk. Tin, thil naran tamtak kan dawn tam leh lutuk chuan, thu pawimawh tak leh hmanhmawh thlak pawh thu naran emaw tih mai a awl. Naran tuifawnah pawimawh a pil thei tih i hria ang u. Mamawh group-ah chauh tel hi a fing khawp mai.
- Taksa Hriselna: Nikhat ah hian Media hmaa kan hun hman belhkhawm hi darker 8 te, a aia tam mahte pawh a ni awm e. Thenkhat phei chu nileng a ONLINE thei te pawh kan awm niin a lang. Kan taksa hahchawlhna hun tha kan pe lova, nitinin kan taksa in exercise a mamawh a hmu tlem tial tial a. Hrisellohna dangin min tlakbuak fo thin a ni.
- Mi pawi sawi leh lei chawi theihna: Phone hi smart-phone ni mah se, a neitu hi a mawl miau chuan, smart takin kan mualpho fo dawn tihna a lo ni. A awlsamna tak hi duh aia thui kal palh tiawlsamtu a ni. Mi mal leh pawl thuruk thehdarh te, finfiah loh leh dawt thehdarh te, a neitu remtihna lova mi kutchhuak thehdarh te hi lei chawi theihna vek a ni. Tin min ruaitu (sorkar, private…) sawisel leh mahni chaw bel policy kalha thil sawi vak vakte hi theih mah se thil pawi thlen thei a ni a.
- Mihring zia lantirna: Social media hi kan ze lanna remchang a ni. Ṭhenkhat chu inlantir chak chi kan ni a, ṭhenkhat chu inthup chi kan ni. Ualauva kan tih duh miah loh tur hi a ruka hming thup chuan kan ti hreh lo. Ṭhenkhat chuan mahni inthup chungin mi dang bih thlak leh zar buai kan tum. Mahni nun inthup chunga counselling te hi a hlu vak lo. Fuihna ṭha petu chu rin ngam a ni tur a ni a, rin ngam a nih dawn chuan a inhawn a ngai.
8. Fianrial: Marka 4:34-ah Fianrialah Isuan a zirtirte engkim a hrilhfiah ṭhin tih kan hmu. Fianrial hi Kristiante thlarau chaw lakna a ni. Ṭhian kawm reng tur leh min koh apianga ei reng thei tura siam kan ni lo. Social media hian I fianrial a tichhia em? Social media hmangin mi fianrial i tibuai em? Inngaihtuah ang che.
9. I nihna lantirtu a ni: Philipi 1:27-ah chuan, Engpawh ni sela, in awm dan chu Krista Chanchin Tha nen inmawi phawt rawh se tih ziak a ni. Social Media pawh ni sela, kan thil tih hi Krista chanchin Ṭha nen a inmawi em tih i enfiah ṭhin ang u.
I profiles vel kan han en a, i inlantir duh dan leh i nihna tak tak inmil lo deuh kan hmuh hian kan ringhlel che. Mi mawl deuh hi thu fing deuh forward nasa an ni fo! Dawt sawi i hrat hmel riau! I kum, thiamna, chhungkaw level, eizawnna leh nihna milin i inlantir em? I lawmzawng aṭangin i mizia awm kan hre thei. Rawngbawl tura chhandam sawi laiin ṭhenkhat hi chu mi thu post like tur ringawta chhandam ni awm tak kan ni. Like Machine ni ringawt turin Pathianin min siam lo va, follower ni ringawt lova mahni ngaihdan neia, huai taka puangchhuak a, hnehna puanzar vaia hmahruaitu ni tura siam kan ni.
Mi i biak (phone/text) hun te, i thu sawi te, phone-a i biak dan te hi hmingṭhatna leh mualphona siam thei vek a ni. Mi kan biakin aia upa te leh kan ṭhiante kan biak dan a dang a, chhungkuaa kan nungchang leh biak in chhunga kan nungchang te pawh a danglam ang hian, social media kan hman pawhin, aia upate telna group-ah te chuan ṭawngkam zahawm tak hman tur a ni.
10. Thlalak: Jakoba 1:23 Thu ngaithlatu nia zawmtu ni si lo chu mi, darthlalanga a pianpui hmai ngun taka inen ang chu a ni. A kal bo va, mi eng ang nge a nih a intheihnghilh nghal si ṭhin – tih hi a dik ngawt mai. Kan thlalak hian mi tamtak chu min bum a ni! Kan larpui hi kan hmingchhiat phah zawk.
I thawmhnaw ngah i show chiam hian i pasal nih kan hlau. I inchei dan hian i pian nalh lo a thup nge a tilangsar? Thawmhnaw mawl tak hmanga nalh deuha i inchei thiamzia i show hian i fin kan ring. I thlalak zawng zawgah model ang deuha i in-pose vek hian chhungkaw nu ber atana thlan che kan ngam lo. I thlalak tamzawkhi picnic leh chaw ei thla a ni em? I hnathawk lai thla kan hmuh loh chuan ngaihzawn che kan hreh. Nang chu i fel a nih pawhin i thla lakpuite kan en hian kan ringhlel che. A reng reng thu-ah i kalna apianga i thlalak i post hian i bula awm nuam kan ti lo.Kan privacy i tibuai. Min tizak.
Thil pakhat ka hrilh ang che: A tak aia i thlalaka i lan nalh hian, mi dang i bum hmain nangmah i inbum hmasa ber a, nangmah bak bum i nei chuang lo. Zawhtein ama mei a chhaih a, uiin ama hlimthla a chhaih ṭhin. I hlimthla chhaihin buai chiam duh suh. I thla aiin i tak Lalpan a duh tih hre reng ang che.
11. Fimkhur rawh: Sam 10:9 Sakeibakneiin a pûka a chang ru angin ani chuan fianrialah a chang ru reng thin a… tih ang khan, Social Media hmang hian Setanan a chang ru reng che a, Setana hnehna atan i hmang dawn nge Setanan a hneh dawn che? 1 Kor 15:33 “Bumin awm suh u, ṭhian sualte chuan nungchang ṭha an tikhawlo ṭhin” tih ziak a ni. Social media hmanga ṭhian sualte bum ni lo la, mi dangte bumtu nih hlau hle bawk ang che.
12. Kristiante Finna Media: Thuf: 4:5 Finna nei la, hriat thiamna nei rawh; theihnghilh suh la, ka kaa thu chhuakte hi chhiat lam pansan suh. – tih ziak kan hmu. Kristiante finna media lungphum chu thlarau thianghlim a ni. I thinlunga Thlarau Thianghlim thu post like satliah suh. Delete suh, ngai pawimawh la, Thlarau Thianghlim thusawi chu zawm ang che.